Çocuk Edebiyatında Fabllar
Aramızda La Fontain’in, Aesop’un adını duymayanımız yoktur sanırım. Tavşan ile kaplumbağanın yarışını ya da tilkinin karganın ağzından peyniri nasıl düşürdüğünü bir çoğumuz biliriz. Bu tür öykülerde insanların zayıf yönlerini görürüz. Ardında da doğru olanı bulup olanlardan ders alırız.
Çocuk edebiyatında geniş bir yeri olan bu didaktik öyküler „fabl“ olarak tanımlanır. Fablların kahramanları genellikle insan gibi davranan ve konuşan hayvanlar, bitkiler ya da ay, güneş, rüzgar, gibi doğa olgularıdır.
Fablların özelliklerine kısaca bakacak olursak:
- Evrensel değerleri işlerler.
- Genellikle mutlu sonla biter, iyiler kazanır, kötüler kaybeder.
- Semboliktir. Karakterler insan davranışlarını sembolize etmek için kullanılır.
- Antropomorfizm, başka bir deyişle, kişileştirme, insan niteliklerinin başka bir varlığa atfetme sanatı sıkça kullanılır.
- Didaktiktir ve öğüt verir.
- Genellikle insan doğasının aptallığını gösteren mizahi bir tona sahiptir.
Fablların daha çok on yaşından sonraki dönemde çocuklara sunulması uygun. Daha önce karşılaşmadığı ve yaşamadığı soyut kavramları algılayamayan çocuklar fabldan hoşlanmayabilir.
Biraz da fablların yapısına göz atalım:
Kişiler: Fablın konusu olan olay, en az iki kişileştirilmiş kahramanın başından geçer. Bunlardan biri iyi, diğeri kötü karakterli tipleri canlandırırlar. İkinci derecede kişiler çok azdır. Kişi betimlemesi yoktur. Kahramanları hayvanların, özellikleri belirler. Aslan güç, gurur; kurt sahtekârlık, açgözlülük, hırs; eşek cehalet; sinek bilgelik; tilki zekâ, hile, kurnazlık; kuzu masumiyet, utangaçlık sembolize eder.
Fabllarda derinlemesine duygu çözümlemelerine yer verilmez. Bir de anlatıcı bulunur. Anlatıcı kahramanları izler ve öyküde verilmek istenen dersi okuyucuya aktarır.
Olay: Fablda olay kahramanın beğenme, istek, özlem, öfke, korku… gibi duygularının tutkuyla eyleme dönüşmesinden doğar. Ancak fabılın asıl anlatılış nedeni olaydan çok ders vermektir.
Öykülerden biraz farklı olarak fabllarda giriş, gelişme, sonuç bölümlerine ek olarak bir de öğüt verme bölümü bulunur.
Giriş: Olayın türüne, çıkarılacak derse göre kişileştirilmiş hayvanlar ve çevre tanıtımının yapıldığı bölümdür.
Gelişme: Olay o çevrede verilmek istenen derse göre gelişir. Kısa ve sık konuşmalar vardır. Hemen birkaç konuşma ile olay düğümlenir.
Sonuç: Olay beklenmedik bir sonuçla biter. Bu fabılın en kısa bölümünü oluşturur.
Öğüt: Olay veya olayların arkasında yatan ana fikrin açıklandığı ders verme bölümüdür. Ana fikir bu bölümde öğüt niteliğinde verilir. Kimi zaman da sonuç okuyucuya bırakılır.
Yer: Genellikle yer tasviri yapılmaz fakat olayın nerede geçtiği belirtilir. Orman, göl kenarı, yol… gibi. Olayın geçtiği yer olayla birlikte değişebilir.
Zaman: Her olay gibi fabldaki olay da bir zaman diliminde geçer. Kronolojik zaman kullanılır.
Bir fabl yazma denemesi yapmak ister misiniz? O halde aşağdaki adımları izleyerek bir fabl yazabilirsiniz.
Adım 1: Fablda vermek istediğiniz ahlâk dersinin ne olacağını belirleyin. “Ak akçe kara gün içindir” veya “İşleyen demir ışıldar” gibi atasözü ve deyimlerden de yararlanabilirsiniz.
Adım 2: Karakterlerinizi seçin.
Adım 3: Karakterlerinizin özelliklerini belirleyin.
Adım 4: Olay örgüsünü şekillendirin.
Adım 5: Yazın!
Bol eğlenceler…