Yaşam Öyküleri – Biyografiler

/ Kasım 29, 2021/ Blog Yazıları

Anlamı “Hayat / Yaşam” olan “Bios” sözcüğü ile “Yazı / Şekil” anlamındaki “Graphe” sözcüğünün birleşmesi olan “Biyografi”, kişilerin yaşam öyküsü demektir. Edebiyat türerinden biri olan Biyografiler, kişilerin nasıl ve neler yaşayıp, neler yaptıklarından söz eder.

Hiç düşündünüz mü, çocuk edebiyatında da bu türün yeri var mıdır diye?

Sizce çocuklar başkalarının yaşamı ile ilgilenir mi?

“Çocuğunuzun kitaplığında biyografi var mı? Yok ise, eklemeyi düşünmez misiniz?

Gelin, bu soruları yanıtlamanız için konuyu kısaca ele alalım.

Biyografi, çocuk edebiyatında da karşımıza çıkan bir türdür. Ne var ki masal, öykü, roman gibi türlerle karşılaştırıldığında sayıca çok azdır. Oysa çocuklar biyografilerle de ilgilenirler çünkü, her insan gibi, onlar da doğal olarak başkalarının nasıl yaşadığını, neler yaptıklarını merak eder ve öğrenmek isterler. Yeter ki onların bu merakını giderecek kitaplar yaşlarına göre ve ilgilerini çekecek özelliklerde olsun…

Bunun için de çocukların yaşına uygun, nitelikli biyografi örneklerini onlara tanıtmak yetişkinlerin, bir diğer deyişle anne baba ve öğretmenlerin sorumluluğudur.

Eğitimci Ferhan Oğuzkan biyografiyi, “yaşayışları ve yaptıklarıyla ün kazanmış önemli kişilerin hayatlarını belgelere dayalı olarak inceleyen eserler” diye tanımlar. Belgelere dayalı demekle de, anlatılan yaşam öyküsünün her şeyden önce “gerçekçi” olması gerektiğinin altını çizer.

Evet, anlatılan yaşam öyküsünün her şeyden önce gerçekçi olması gerekir ama değişik yaştaki çocuklar için gerçekçi fakat sade bir dille anlatılan basit ve öyküleştirilmiş yaşamlar, hatta ilkokul dönemi ya da daha küçük yaşlar için öyküleştirilmiş ve resimli kitap özelliği taşıyan biyografiler de vardır. Örneğin, okul öncesi çocuklar için hazırlanmış olan “İlk Başbakan” ve “Sabiha” adlı resimli kitaplar gibi. Söz konusu bu iki kitapta, anlatılanların gerçek olduğunu vurgulamak istercesine, renkli illüstrasyonlara ek olarak, İsmet İnönü ve Sabiha Gökçen’in yaşamlarından fotoğraflar da kullanılmıştır.

Öyküleştirilmiş biyografilerde, gerçek olaylar, yer ve zaman oldukları gibi dururken anlatıya yazarın hayal gücü ile kahramanın duygu ve düşünceleri, yer ve zaman betimlemeleri, konuşmalar gibi kurgusal ayrıntılar eklenir. Böylece metnin daha zengin ve ilgi çekici olması sağlanır. Örneğin, “Onbaşı Nezahat” adlı ilkokul dönemi çocukları için yazılmış olan biyografide, annesi öldükten sonra subay olan babasının yanında, askerler arasında yaşamak zorunda kalan ve bu nedenle Kurtuluş Savaşı’na da katılan küçük bir kızın tüm yaşamı özetlenirken, bir yolculuk sırasında atıyla birlikte bir tepeden aşağı düşmesi, bir mağarada çetecilerle karşılaşması gibi birkaç olay öyküleştirilerek anlatılmıştır.

Çocuklar, 8-9 yaşından sonra hayalden gerçeğe geçer, masalların yerine gerçekte olabilecek öykülere ilgi duyarlar. Gerçek yaşamları temel alan biyografiler de bu yaşlardan başlayarak ilgi alanlarına girer. Bu nedenle çocuk edebiyatındaki biyografi kitaplarının büyük çoğunluğu okul dönemindeki ve sonrasındaki çocuklarla gençler için yazılmıştır.

Ferhan Oğuzkan’ın biyografi tanımına dönelim ve bu kez “yaşayışları ve yaptıklarıyla ün kazanmış önemli kişilerin hayatları” sözcüklerinin altını çizelim.  Değişik konulara merak salan çocukların o alanlarda sivrilmiş, başarılı ve ünlü olmuş kişilere ve onların yaptıklarına ilgi duydukları bilinen bir durumdur. Futbol meraklısı bir çocuk Brezilyalı futbolcu gibi olmak isterken, resim yapma yeteneği olan bir başka çocuk Van Gogh’un başarılarına özenmektedir.

Dahası, ilgilendikleri alanda ünlenmiş kişileri kendilerine rol model olarak seçer, ileride onlara benzemek isterler. Kendilerini özdeşleştirdikleri, her yönüyle beğenip benimsedikleri kişilerin yaşamlarını merak etmeleri de bu yaklaşımlarının doğal bir sonucudur. O ünlü kişilerin başarıya giden yoldaki deneyimlerini öğrenmenin onlar gibi olmayı kolaylaştıracağını düşünürler. Neler yaşadıklarını, başarıya giden yolda nelerle karşılaştıklarını bilmek isterler.

İşte bu noktada, rol model seçtikleri kişilerin yaşamlarını anlatan biyografi kitapları önem kazanır. Kitaplıklarında bulunması olmazsa olmaz eserlerden oluverirler. Öte yandan biyografiler okulda ders kitaplarından edinilen bilgileri daha ilginç kılar ve pekiştirir. Örneğin Coğrafya dersinde Piri Reis’in haritalarından söz edilmişse, yaşam öyküsünü okuyup öğrenmek, öğrencinin konuya bakış açısını genişletecek, dersi daha unutulmaz kılacaktır. Bunun gibi, Yahya Kemal Beyatlı’nın yaşam öyküsünü okumuş olan bir çocuğun, şairin edebiyat dersinde karşısına çıkacak şiirlerine ilgisi de daha yoğun olacaktır.

Bu örneklerde söz edilen, tanınmış tek bir kişinin yaşamını anlatan biyografi kitapları olduğu gibi, aynı alanda adı geçen birkaç kişinin yaşam öykülerini anlatan kitaplar da vardır. Bunlara “Derleme Biyografi” denir. Bunlar, aynı yolda yürüyen farklı kişilerin yaşam deneyimlerini anlatarak okurlara, bir amaca giden yolda karşılaşılan sorunların ve bunlara bulunan çözümlerin ne kadar değişken olabileceğini gösterir.

İster tek bir kişinin yaşam öyküsü olsun, ister bir Derleme Biyografi olsun; belli bir kişinin tüm yaşamını ya da yaşamından yalnızca bir dönemi anlatan biyografiler çocuk edebiyatının önemli eserleridir. Çocuk ve gençleri başarılı olmuş kişilerin yaşamı konusunda bilgilendirirken o kişilerin karşılaştıkları sorunlar ve bunların çözümleri aracılığıyla küçük okurlara gelecekle ilgili gerçekçi bir bakış açısı kazandırır, yetişkinlere özendirir, onlarla özdeşleşmelerini kolaylaştırırlar.