Kısa Yaşamda Onlarca Öykü – Samed Behrengi

/ Haziran 7, 2021/ Öykü Kulübü

Küçük Kara Balık, annesine,

„Bu derenin ucunun nereye çıktığını gidip görmek istiyorum,“ demiş. „Bak anneciğim, tam bir aydır bu derenin ucunun nerede olduğunu düşünüp duruyorum. Bunu bir türlü aklımdan çıkaramıyorum. Dün gece sabaha kadar gözümü kırpmadım, hep düşünüp durdum. Sonunda gidip ne olduğunu kendi gözlerimle görmeye karar verdim…“

Annesi gülmüş,

„…Canikom, derelerin başı da yoktur, sonu da; bunda bilinecek ne var ki? …“

Yukarıdaki alıntı dünyaca ünlü “Küçük Kara Balık” kitabından. İki büyük ödülü olan ve birçok dile çevrilen kitabın yazarı ise 29 yıllık kısa yaşamına onca eser sığdıran Samed Behrengi.

1939 yılının Haziran ayında Tebriz’de beş çocuklu yoksul bir Azeri işçi ailesinin altıncı çocuğu olarak dünyaya gelir Samed Behrengi. Yoksulluk doğduğu günden beri yakasını bırakmaz. Ayağına ilk ayakkabısını ancak 6 yaşında okula başlarken giyebilir. Mevsimlik işçi olan babası yün eğirerek, su satarak ailesini geçindirmeye çalışır. İş bulmak için gittiği Bakü’den bir daha geri dönemez. Samed, annesi ve 5 kardeşi ile yaşam mücadelesi vermeye başlar.

Kısacık yaşamına çok iş sığdırır. Çocuk hikâyeleri ve halk masalları yazarlığı, derleyicilik, çevirmenlik ve en önemlisi de öğretmenlik yapar. Masallarını, hikâyelerini çocuklara anlatır, ancak mesajı büyükleredir Behrengi’nin.

İlkokulu bitirip Tebriz’deki öğretmen okullarında okur ve öğrenimini tamamladıktan sonra on bir yıl boyunca yani ömrünün sonuna kadar İran’ın Azeri kesimini köy köy dolaşarak öğretmenlik yapar.

“Yüksek okuldan mezun olunca köye gittim ve orada anladım ki yüksek okulda hocaların bize anlattıkları baştan sona  zırvaydı ve tümünü unutmaya karar verdim. Anladım ki öğretmenliği kendi yanımda öğrenmeliyim, öyle de yaptım!”

onedio.com

Öğretmenliğin yanısıra, bir taraftan halk kültürü üzerine incelemeler yaparken, Fars ve Azeri halk dilinde dolaşan masalları, söylenceleri derler, yorumlar ve yeniden yazar.

Zamanının Şah yönetimine karşı masal ve hikâyeler yazarak karşı koymaya çalışır. İran ve diğer dünya halklarına, adalet, eşitlik, direnme gibi öğütlerde bulunan metinleri Şah yönetimi tarafından hoş karşılanmaz. Yapıtlarında toplumsal eleştiriye ağırlık vermesi nedeniyle İran gizli polisi Savak tarafından izlenir.

Ona şöhreti İtalya Bologna Kitap Fuarı’nda “En İyi Çocuk Kitabı”seçilen.“Küçük Kara Balık” masalı getirir. Kalıplaşmış düşünceleri, dogmaları sorgulamayı ve tek gerçekliğin insanın anlamlı yaşaması olduğunu anlatan kitap adaletten, eşitlikten, inanılan gerçekler peşinde koşmaktan bahseder.

Farklı çevirmenler tarafından Türkçeye çevrilen ve ülkemizde ilk kez 1975 yılında basılan „Küçük Kara Balık“, bir masal kitabı olmanın ötesinde iletiler içeriyor. Bu iletiler yüzünden 12 Eylül Darbesi sürecinde ülkemizde de yasaklanır kitap.

Yazar „Küçük Kara Balık“ öyküsü ile devrim yapan halkı, bir balığın denizlere açılmak istemesi ile sembolleştirmiş. Cesaretin önemini vurgulayan Behrengi, yeniliğe açık olunması gerektiği mesajını, balığın hep aynı şeyleri yapmaktan sıkılıp tüm tehlikeleri göze alarak denize ulaşma çabası ile gösterir. Bu kitap, aynı zamanda, Behrengi’nin ölüm nedeni olarak bile düşünülmektedir.

Yalnızca 29 yaşında, geride pek çok masal, öykü ve eser bırakarak Aras Nehri’nin sularında yaşamını yitirir. Kimilerine göre boğulur, kimilerine göre ise yazdığı masallarla Şahlık düzenini açık bir biçimde eleştirdiği, baskıya, zulme karşı çıktığı için suikasta uğrar.

Ancak öyküsündeki Küçük Kara Balık gibi, haksızlıklara ve eşitsizliklere karşı yaşamı boyunca tüm gücüyle mücadele eder Samed Behrengi.