Değişenler-Değişmeyenler (2)

/ Nisan 26, 2021/ Blog Yazıları

Ne var ki, sonraki yüzyılda bu böyle sürmeyecek ve değişecektir. Değişimin ve yeni bir dünya anlayışının ipuçlarını,  Francis H. Burnett’in “Gizli Bahçe” ile “Küçük Lord” ve Eleanor Porter’ın “Pollyanna” adlı ünlü eserlerinde bulabiliriz. Pollyanna’nın kendine özgü iyimser yorumları; Küçük Lord Cedric’in, büyükbabasının dünyasında hiç de alışılmamış olan özgüveni ve Gizli Bahçe’nin kahramanı Mary’nin karşılaştığı kişilerle kurduğu dostça ilişkiler, yetişkinlerin kurduğu sağlam düzende bir takım değişikliklere yol açar. Bu üç çocuğun kişilikleri, birlikte yaşamak zorunda kaldıkları yetişkinlerin beklentilerine uymaz. Onlar ayrı birer özgün kişiliktir. Oldukları gibidirler.

İşte gelecekteki “yeni dünya” anlayışı ve çocuk kahramanda bulunması gereken özelliklerin ipuçları buradadır. 19. Yüzyıl sonları ve 20. Yüzyıl başlarında yazılmış olan bu kitaplarda görülen çocukların yetişkinlerden farklı davranmalarını yeni bir yaklaşımın, gözle görünür bir değişimin simgesi olarak değerlendirebiliriz. Çocuk edebiyatındaki bu değişim, İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından İsveç’te, ünlü yazar Astrid Lindgren’in 1945’te yazdığı bir kitapla karşımıza çıkar: Uzunçorap Pippi. Atı ve maymunu ile yaşayan, bu tuhaf giysili ve son derece güçlü dokuz yaşındaki kız çocuk evde tek başınadır. Yetişkinlerin dünyasının dışında, kendi dünyasında ve özgürce yaşar.

Kuzey Avrupa’dan çıkan bu öncü örnekten az sonra, Pippi benzeri çok sayıda çocuk kahraman dünyanın pek çok yerinde yazılan çocuk edebiyatı eserlerinde görülür. Çocuklar artık yetişkinlerin kopyası gibi değil; kendi düşünceleri, kendi sorunları, kendi çocukça davranışlarıyla her biri ayrı, özgün birer kişiliktir. Yirminci Yüzyıl çocuğun kendini ifade edebildiği ve yaşamın keyfini çocukça çıkardığı bir dünyadır – Çocuğun kendi dünyası!

Çocuk edebiyatındaki çocuk kahramanlarda görülen bu büyük değişim, iki büyük savaş sonrasında dünyada yaşanan sosyal değişimin yansımasıdır. Artık yaşama bakış çok başkadır. Varoluşçuluk felsefesi gözde bir yaklaşım olmuştur. Bu yaklaşım birçok konuda özgür davranmaya yol açar. Bireysellik ve mutlak özgürlük kavramlarının önemsenmesi ve savaşların yıkımı sonucu pek çok kişinin başka yerlere göç etmek zorunda kalması farklılıklarla dolu bir dünya yaratmaya başlamıştır. Çok kültürlü bir dünyanın ilk işaretleri görülmektedir.

İnsanlar o ülkeden bu ülkeye taşındıkça, kitaplardaki beyaz dünyanın da değiştiğini görürüz. Artık kitaplarda değişik renklerde, değişik kültürlerden gelmiş karakterler vardır. Afrika kökenli, İspanyol kökenli, Asya kökenli çocuklar kısa süre içinde çok sayıda kitapta yer alır. Böylece, tüm ülkelerin çocuk edebiyatına “Göçmen Çocuk” kahramanlar girer.

Yüzyıllar içinde değişen dünyamız bugün çok kültürlü olduğuna göre, çocuk kahramanlarda da bazı ek özellikler bulunmalıdır. Örneğin kahramanlarımız hoşgörü sahibi olmalı; kültürel ve etnik farklılıkları kabul etmelidirler. Yeni durumlara, yeni ortamlara uyum sağlayabilmeli ve neresi olursa olsun orayı kendilerinin olarak benimseyebilmelidirler…

Görüldüğü gibi, yüzyıllar içinde pek çok şey değişmekte ve bunlar çocuk edebiyatında da değişikliklere yol açmaktadır. Son zamanlarda bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler; bilgisayarlarla, robotlarla iç içe yaşadığımız yüzyılımızda yetişen çocukların bu ortama uyum sağlamalarını gerektirir. Bunun sağlamakta yararlı olacağı düşüncesiyle çocuk kitaplarında insan kahramanların yanı sıra robot kahramanlar boy göstermeye başlar.

Çocuk edebiyatında, dünyadaki gelişmelere paralel olarak ortaya çıkan değişikliklerin yanı sıra, yüzyıllardır değişmeyen özellikler de vardır. İster doğa içinde yaşayan çocuk için olsun,  ister yetişkinlerin şemsiyesi altında itaatkâr ya da kendi dünyasında özgürce yaşayan çocuk için yazılmış olsun, çocuk edebiyatındaki kahramanların bazıları kötü, hırslı, bencil, bazıları iyi kalpli, yardım sever, cömerttir. Bunlar, insan doğasının çocuk kitaplarındaki kahramanlara yansımasıdır.  En eski çağlardan günümüze kadar gelen halk masallarında, mitlerde, destanlarda bulunan bu insan halleri, çocukları içinde yaşayacakları sosyal ortama hazırlamak için, tüm çocuk kitaplarında da karşımıza çıkan değişmezlerdir.