Çocuk Kitaplarında Hayvan Kahramanlar (2)
Geçen haftaki “Çocuk Kitaplarında Hayvan Karakterler” başlıklı yazımızın birinci bölümünde, Kanadalı psikolog Patricia A. Galea,’nın edebiyatta insan özelikleri yüklenmiş hayvanlarla tanışan çocukların ileride hayvanlara karşı ne gibi yaklaşımları olacağı konusundaki deneylerinden söz etmiştik. Hayvanların insan özellikleri sergilediği kitaplarla büyüyen çocuklar, içinde yaşadıkları gerçek biyolojik ortama bilimsel bir bakış açısıyla yaklaşamayacaklarını iddia ediyordu.
Yazıyı okumak için “Çocuk Kitaplarında Hayvan Kahramanlar (1)“
Patricia A. Galea’nın yaptığı deneyde bir grup çocuğa köstebeklerle ilgili bilimsel bir metin, diğer bir gruba ise fantastik bir öykü okunmuş. Daha sonra çocuklara köstebeklerle ilgili sorular sorulmuş.
Çocuklar her iki kitaptan da bir takım bilgiler elde etmişler fakat insan özellikli hayvan kahramanları olan kitabın okunduğu çocuklar ( özellikle 4 – 5 yaşındakiler ) hayvanları bir tür insansı canlılar olarak tanımlamışlar. Dahası, bir yandan “köstebekler konuşmaz ki” gibi fiziksel özellikler açısından eleştiriler yapan çocuklar öte yandan duygular söz konusu olduğunda hayvanların da aynı insanlar gibi duyguları olduğuna inanmışlar.
Sonuçta, bu deneye katılanlardan hayvanları insanmış gibi gösteren edebiyat örnekleriyle karşılaşan çocukların hayvanlara insansı özellikler yüklemeye, gerçekçi – bilimsel edebiyatla karşılaşan çocuklardan daha yatkın oldukları görülmüş.
Amerikalı çocuklarla yapılan deney ikinci kez 3 – 5 yaş arasındaki Kanadalı şehir çocuklarıyla yapıldığında da aynı sonuç elde edilmiş. Sonuçlardan emin olmak için deneye katılan çocukların sosyoekonomik ortam, anne-babanın eğitim ve iş durumu, etnik köken gibi değişkenler değerlendirildiğinde bu değişkenlerin sonucu etkilemediği de görülmüş.
SONUÇ
Bu da gösteriyor ki, söz konusu hayvanlarla ilgili biyolojik ve psikolojik bilgi edinmek olduğunda, kitaplardaki metnin önemi resimlerden önde geliyor. Resimler gerçekçi olsa bile metinde anlatılanlarda insansı özelliklerden söz ediliyorsa çocuklar hayvanlarla ilgili yanlış izlenimler ediniyor ve hayvanları insanmış gibi düşünmeye başlıyorlar.
Konumuz çocuklar ve kahramanı hayvan olan kitaplar ama, unutmayalım ki, bu çocuklar büyüyüp yetişkin olunca dünyayı algılayış biçiminde küçükken edindikleri izlenimler de etkili olacaktır. Görünen o ki, bugün yetişkinlerin çoğu da hayvanların insan benzeri özellikleri olduğuna inanıyor. Bu durum çocukken insansı hayvan resimleri olan kitaplar yüzünden olabilir mi?
Araştırmalar bazı hayvanlarda insanlarınkine benzeyen özellikler olduğunu gösteriyorsa da yalnızca ve yalnızca insanlara özgü pek çok davranış biçimi ve başka özellikler olduğu yadsınamaz. Bir hayvan gerçekten utanç ya da gurur duyabilir mi? Çoğumuz köpeklerin suçluluk duyduğunu düşünse de bu, yalnızca öyle göründüklerinden dolayı olmasın? Köpekler bir suç işlediklerinde bunu gerçekten anlayabilirler mi? Onlar için suç ne anlama gelir?
Bu konuda akla gelen sorular o kadar çok ki… Ne yapalım şimdi? Hayvanları masallardan öykülerden çıkartmak olamayacağına göre, galiba en doğrusu daha seçici, daha dikkatli olmak. Fantastik kitapların yanı sıra metinde hayvanlarla ilgili gerçekçi bilgi veren kitapları da çocuğumuzun kitaplığına ekleyelim. Bu iki tür kitabı ister aynı rafa ister ayrı bir rafa dizelim. Ama çocuğun hayal gücünü geliştirirken gerçek dünyayla bağlantısını göz ardı etmeyelim.