Çocuk ve Şiir
Çocuk kitaplarının bebeklikten başlayarak çocuğumuzun gelişimine neler kattığını önceki yazılarımızda ele almıştık. Zihinsel gelişim, dil gelişimi, küçük motor gelişimi gibi gelişim özelliklerine ek olarak edebiyat sevgisi ve estetik görüş kazandırma konularını da bugün ele alalım.
Nitelikli birey olmanın önemli özelliklerinden olan estetik duyarlılık ve edebiyat sevgisini çocuğumuza kazandırmak için onu edebiyatın her türlüyle tanıştırmamız gerekir. Bu noktada şiirle tanışması için, öykü kitaplarının yanı sıra çocuklar için yazılmış nitelikli şiir kitaplarını da kitaplığına katmanız çok önemlidir.
Şiir Nedir?
Şiir, hayal etmeyi tetiklediği kadar duyguları da harekete geçiren bir edebi türdür. Bir şiirdeki sözcükler yalnızca belli anlamları iletmekle kalmazlar. Onlar okuru daha ileriye ulaştıracak birer sıçrama tahtası gibidir. Görünenden öteye atlatacakları okurun duygularını tetikleyecek biçimde düzenlenmişlerdir. Öyle ki, dizelerdeki sözcükler bilinen anlamlarının ötesine geçerek okura hem duygu hem hayal dünyasının kapılarını açarlar. Okur, her zaman kullanılan sözcüklerin ne kadar çok değişik yönlere yol açabileceğini görür. Sözcüklerdeki sıralamanın ne kadar önemli olduğunun bilincine varır. Aynı zamanda o özel sıralamanın yarattığı iç sesi, müziği duyar.
Şiir ve Ses Uyumu
Şiir denince ses ve uyum gelir akla. Sözcükler öyle bir dizilmiştir ki her zamanki anlamlarını aşmanın yanı sıra özel bir tını kazanırlar. Sözcüklerin birbirleri arasındaki uyumun ortaya çıkardığı bu tını da okurun estetik duyarlılık kazanmasını sağlar.
Bebeklik günlerindeyken ninnilerle uyutulan, zaman zaman tekerlemelerle eğlendirilen her çocuk sözcük tekrarı, uyak ve tını gibi şiire özgü öğelere yabancı değildir elbette. Tekerlemelerin ve ninnilerin sözcükleri, çocuğu dildeki uyum ve müziğe duyarlı kılar. Bu nedenle çocuk şiire ilgi duymaya hazırdır.
Şiirlerdeki dizelerin kısalığı ve sözcüklerin sıralanmasındaki uyum ve müzikalite, çocukların şiiri düz yazı bir metinden daha kolay benimsemelerine yol açar.
Çocukların şiirle ilişkisi önce kendilerine okunan şiirleri dinlemekle başlar. Okul öncesi çağdaki çocuklar, uyaklı ve ritmi olan sözlere ilgi duyduklarından, şiirlerden çok hoşlanırlar. Yakın çevreleri, hayvanlar, doğa gibi sevdikleri konulardan söz eden şiirlerle buluşmak hazırdırlar. İşte bu noktada devreye girecek olan nitelikli çocuk şiirleri küçük okurları sözcüklerin ötesine geçirecek, imgeler, ses tınıları ve ritim içeren yeni bir deneyimle tanıştıracaktır.
Çocukların şiire duydukları ilginin göstergesi, dinledikleri ya da okudukları şiirleri tekrarlamaları, ezberlemeleri ve hatta başkalarına okumak istemeleridir. Bu noktada şiir, ezberlerken çocuğun bellek eğitimine ve başkalarına ezberlediği şiirleri okurken de özgüven gelişimine katkı sağlar.
Çocuk edebiyatında şiirden söz ederken dikkat edilmesi gereken önemli bir konu, şiir, manzume ve fabl türlerini birbiriyle karıştırmamaktır. Kısaca tanımlamak gerekirse “Manzume”; nazım biçiminde yazılan, dizelerin son sözcükleri birbiriyle uyaklı, belirli bir ölçüye içinde yazılmış, hayal gücünü tetikleme özelliği pek bulunmadan gerçek konuları işleyen ürünlerdir. Şiirsellik dediğimiz yazılanın ötesine yol açan çağrışımlardan yoksundurlar. “Fabl” ise kahramanları hayvanlar olan öykülerin nazım biçiminde ve kısa dizelerden oluşarak yazılmış halidir. Bir ders vermek, bir öğüt iletmek amacıyla kaleme alınmışlardır. Bu iki tür, Manzume ve Fabl, dizeleri uyaklı olduğunda şiire benzerlerse de hayal gücüne katkıları şiirinkine benzemez. Nitelikli şiirlerde bulunan o adı konamaz fazlalık, o söylenmeyen ama duyulan gizem eksiktir.
Değerli yazarlarımızdan Emin Özdemir’in dediği gibi, “Yazınsal ürün ve türlerin anası şiirdir”. Çok yönlü bir edebiyat türü olan şiir kişiyi sözcüklere duyarlı kılar, hayal dünyasını genişletir, duygularını tetikler ve her okurun kendi deneyimlerinden kaynaklanan, kendince yorumlayacağı bir gizem içerir. Bütün bu özelliklerinden dolayı, çocuğunuzun kitaplığına çocuklar için hazırlanmış nitelikli şiir kitaplarını eklemeniz çok önemlidir.
Bir Şair: Fazıl Hüsnü Dağlarca
Bugün artık çocuk edebiyatımızda hemen her yaştaki çocuğa uygun, resimleri, fiziksel yapısı güzel şiir kitapları var. Çocuk edebiyatı alanındaki yazarlar arasında çocuklar için çok güzel şiirler yazmış olanların sayısı hiç de az değil. Bu alanda akla gelen en önemli isim ise Fazıl Hüsnü Dağlarca.
“Türkçem, benim ses bayrağım” deyişi unutulmaz olan Dağlarca, şiirlerinde arı bir Türkçe kullanmıştır. Çocuklarla bir çocuğun konuştuğu gibi yazabilen, dünyaya çocuk gözüyle bakabilen, sözcüklere yeni yorumlar yükleyen bu ünlü şairin çocuklar için yazdığı çok sayıda şiir kitabı vardır. Balina ile Mandalina, Kuş Ayak, Yeryüzü Çocukları, Hin ile Hincik, Boyalı Ses, Dolar Biriktiren Çocuk, Cinoğlan, Bitkiler Okulu, Baş Parmak, Gösterme Parmağı ve Cincik bunlardan yalnızca birkaçıdır.
Fazıl Hüsnü Dağlarca
Yapı Kredi Yayınları, 2020
Gelin, Fazıl Hüsnü Dağlarca’dan iki şiirle seslenelim küçük çocukların hayal dünyasına:
UÇAN TOP
Balonlar belki
Düş gören toplardır
Koşarlarken
Göklerde.
YAPRAKLARLA KUŞLAR
Hiç yaprağı yoksa
Boş bir okul gibidir
Ağaçlar
Hiç kuş yoksa
Boş bir ev gibidir
Gökyüzü